Γραφίστρια – Graphic Designer
Γραφίστρια – Graphic Designer
Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο αντίκτυπος της αφίσας ως μέσο επικοινωνίας ήταν μεγαλύτερος από ό, τι ήταν σε οποιαδήποτε άλλη χρονική περίοδο της ιστορίας. Η ικανότητα των αφισών να εμπνέουν, να ενημερώνουν και να πείθουν σε συνδυασμό με τις ζωηρές τάσεις σχεδιασμού των συμμετεχόντων χωρών, δημιούργησε χιλιάδες ενδιαφέροντα οπτικά έργα, τα οποία σήμερα αποτελούν έναν πολύτιμο ιστορικό και ερευνητικό πόρο καθώς οι αφίσες αυτές παρέχουν πολλαπλές απόψεις και πληροφορίες για αυτήν την παγκόσμια σύγκρουση.
Το παρόν άρθρο επικεντρώνεται στην ανάλυση των προπαγανδιστικών αφισών του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, οι οποίες εγκαλούσαν εθελοντές να λάβουν μέρος στον πόλεμο. Έπειτα από λίγα λόγια για τον αντίκτυπο των αφισών στον πόλεμο και για την προπαγάνδα που χρησιμοποιούταν για την προσέλκυση στρατιωτών μέσω αυτών, παρατίθενται κάποιες επιλεγμένες αφίσες μαζί με σχόλια και αναλύσεις που επεξηγούν τα μηνύματα που προσπαθούσαν να μεταδώσουν οι κυβερνήσεις στους πολίτες των μαχόμενων χωρών.
Η προπαγάνδα στις αφίσες
Οι πρώτες προπαγανδιστικές αφίσες έκαναν την εμφάνισή τους κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου (1914-18), όταν καθεμιά από τις μαχητικές κυβερνήσεις τις χρησιμοποίησε όχι μόνο ως μέσο νομιμοποίησης της δέσμευσής τους στον λαό της, αλλά και ως μέσο στρατολόγησης ανδρών και πώλησης πολεμικών ομολόγων για τη χρηματοδότηση στρατιωτικών εκστρατειών. Η διαφήμιση μέσω των αφισών αυτών, λοιπόν, αποτέλεσε μεγάλο μέσο προσέλκυσης εθελοντών με το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Η προπαγάνδα στις αφίσες δεν χρησιμοποιήθηκε μονάχα για να πείσει τους εν δυνάμει εθελοντές πως «Η χώρα τους τους χρειάζεται», ή πως «Ο πόλεμος θα τους αρέσει», αλλά και για να τονώσει τον πατριωτισμό τους σε σημείο τέτοιο που έπαυε να θεωρείται πατριωτισμός, αλλά εθνικισμός.
Επιπλέον, διήγειρε το μίσος για τον εχθρό και σφυρηλατούσε αισθήματα αλληλεγγύης μεταξύ των στρατιωτών, παρουσιάζοντας τους αντιπάλους πολλές φορές εντελώς διαστρεβλωμένους και πολλές φορές απογυμνωμένους από τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά τους. Έτσι, κάθε χώρα πίστευε πως το δίκιο ήταν με το μέρος της και το μένος της αυξάνονταν.
Η διανομή και έκθεση των αφισών
Η διανομή των αφισών γινόταν μέσω διαφόρων κρατικών δομών. Οι τράπεζες και τα ταχυδρομεία παρείχαν πολύ χρήσιμες υπηρεσίες όσον αφορά τα μέρη στα οποία μπορούσαν να εκτεθούν οι αφίσες.
Στη Βρετανία, κομματικές παρατάξεις και δημοτικές αρχές βοηθούσαν γραφεία στρατολόγησης με τη διανομή αφισών και φυλλαδίων για την πρόσληψη εθελοντών.
Στην Αμερική, καλλιτέχνες και διαφημιστικά γραφεία και πρακτορεία δέχθηκαν πιέσεις από την κυβέρνηση να παρέχουν τις δεξιότητές τους, το χώρο και το χρόνο τους χωρίς χρέωση.
Στη Γαλλία, τα σχολεία χρησιμοποιήθηκαν για την έκθεση αφισών, για την διεξαγωγή διάφορων σχεδιαστικών διαγωνισμών αλλά και για τη λήψη σχολίων σχετικά με την αποτελεσματικότητα των εκστρατειών, ενώ στη Ρωσία, την διοργάνωση και την στήριξη της πολεμικής καμπάνιας ανέλαβε σχεδόν ολοκληρωτικά η Ορθόδοξη Εκκλησία.
ΟΙ ΑΦΙΣΕΣ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ
Πολλοί γνωστοί καλλιτέχνες και εικονογράφοι συνέβαλαν στην δημιουργία πολεμικών αφισών. Παρόλο που οι περισσότερες βρετανικές αφίσες ήταν κυρίως έργα ανώνυμων εκτυπωτών και λιθογράφων, είναι πολλές οι οποίες αποτελούν έργα αναγνωρισμένων καλλιτεχνών όπως του Frank Brangwyn (1867-1956), του John Hassall (1868-1948), του Gerald Spencer Pryse (1881-1956) και πολλών ακόμα, οι οποίοι συμμετείχαν ενεργά στο σχεδιαστικό τομέα της πολεμικής καμπάνιας.
H «Lord Kitchener Wants You» είναι μια διαφήμιση του 1914 που δημιουργήθηκε από τον καλλιτέχνη Alfred Leete και χρησιμοποιήθηκε ως προπαγανδιστική αφίσα για την στρατολόγηση εθελοντών στην Αγγλία. Απεικονίζει τον Λόρδο Κίτσενερ, τον Βρετανό Υπουργό Εξωτερικών για τον Πόλεμο, πάνω από τις λέξεις «θέλει εσένα».
Ο Κίτσενερ, φορώντας το καπέλο ενός βρετανικού στρατάρχη, κοιτάζει επίμονα τον θεατή καλώντας τον να στραφεί στον Βρετανικό Στρατό. Η αφίσα θεωρείται μία από τις πιο εμβληματικές εικόνες του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και το στήσιμό της αναπαράχθηκε και σε άλλες χώρες με ελαφρές τροποποιήσεις.
Η εικόνα του βρετανικού υπουργού πολέμου Λόρδου Κίτσενερ να δείχνει με το δάχτυλο του τον θεατή παραμένει εξαιρετικά αναγνωρίσιμη ακόμα και σήμερα και αντιγράφεται συχνά σε σύγχρονες διαφημίσεις, ενώ έχει χρησιμεύσει επίσης και ως σατιρικό μοτίβο στα μέσα ενημέρωσης. Είναι γεγονός πως ενέπνευσε στρατιωτικές εκστρατείες στρατολόγησης σε όλο τον κόσμο ανά τα χρόνια.
Ο σχεδιασμός του Leete έχει αντιγραφεί από δεκάδες στρατιωτικές εκστρατείες στρατολόγησης, από την Ινδία ως τον Καναδά και την Γερμανία. Η εικόνα του Leete χειρίζεται προσεκτικά την πραγματική εμφάνιση του Kitchener. Πρώτον, διορθώνεται ο στραβισμός του – σαφώς ορατός στην επίσημη, πρώτη αφίσα. Το μουστάκι του σκούρυνε και διευρύνθηκε. Ο σχεδιασμός βασίζεται πιθανότατα σε μια φωτογραφία που τραβήχτηκε περίπου 30 χρόνια νωρίτερα, καθώς από την αρχή του πολέμου, ο Kitchener ήταν 64 ετών.
ΟΙ ΑΦΙΣΕΣ ΣΤΗΝ ΓΕΡΜΑΝΙΑ
Ένα εξαιρετικό παράδειγμα πολιτικής προπαγάνδας μέσω αφισών είναι η αφίσα του Lucien Bernhard «DAS ist der Weg zum Frieden – die Feinde wollen es so! Darum zeichne KRIEGSANLEIHE» (Αυτό είναι ο τρόπος για ειρήνη – ο εχθρός το επιθυμεί! Δώστε λοιπόν το ΔΑΝΕΙΟ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ).
Αυτή η αφίσα σχεδιάστηκε το 1917 κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και μιμείται με επιτυχία μια μεσαιωνική ξυλογραφία μιας θωρακισμένης γροθιάς, η οποία και πρωταγωνιστεί ως εικονογραφικό στοιχείο στην σύνθεση. Η αφίσα επικοινωνεί αποτελεσματικά τη δύναμη που κρύβει η Γερμανία πίσω της.
Το βλέμμα του θεατή πέφτει πρώτα στο κάτω μέρος της αφίσας λόγω των ισχυρών αρνητικών κενών που δημιουργούνται από την στοίχιση του κειμένου σε συνδυασμό με την εικόνα. Η γροθιά είναι σφιχτή και σιδερένια με σκοπό να συμβολίσει την δύναμη και την ανθεκτικότητα της Γερμανίας, καθώς και την Γερμανική ένωση, και να περάσει το μήνυμα στους πολίτες ότι η χώρα είναι η ικανή να νικήσει τον πόλεμο.
Η άκρη της γροθιάς συναντάει τη λέξη das, στοιχείο που δημιουργεί πολλή ένταση στο έργο. Όσον αφορά την τυπογραφία, οι πρώτες και οι τελευταίες λέξεις του λεκτικού είναι πολύ μεγαλύτερες από τις υπόλοιπες και φέρουν έντονο, κόκκινο χρώμα, με σκοπό την προσθήκη έμφασης στην αρχή και στο τέλος της φράσης.
ΟΙ ΑΦΙΣΕΣ ΣΤΗΝ ΓΑΛΛΙΑ
Ο σκοτεινός ουρανός και η σημαία που κρατά ψηλά μια ένοπλη γυναίκα με κουρελιασμένα ρούχα, η οποία οδηγεί έναν ολόκληρο στρατό στην μάχη, δημιουργούν εικόνες που θυμίζουν το έργο «Η Ελευθερία οδηγεί το Λαό» του Eugéne Delacroix. Με την χρήση αυτής της εικόνας, ο καλλιτέχνης επικαλείται, ουσιαστικά, την Γαλλική Επανάσταση και ξυπνάει έτσι στους θεατές της θαμμένα από καιρό συναισθήματα και διαθέσεις.
Η αφίσα επικοινωνεί το μήνυμα: «Για τη σημαία! Για τη νίκη! Εγγραφείτε στο Εθνικό Δάνειο. Οι συνδρομές υποβάλλονται στην Εθνική Τράπεζα Πίστωσης.» Το κάλεσμα για δράση και η χρήση μιας εικόνας που αντιπροσώπευε το πόση υπερηφάνεια και καθήκον είχε μέσα του ένας Γάλλος, εγείρει τον εθνικισμό και δίνει στους ανθρώπους έναν τρόπο να συνεισφέρουν, δεσμούς, εθνικά ομόλογα. Με την αγορά ομολόγων, θα βοηθήσουν τους στρατιώτες σε πόλεμο και, κυρίως, τη χώρα καταγωγής τους, τη Γαλλία.
ΟΙ ΑΦΙΣΕΣ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ
Οι συλλογές Wolfsonian περιείχαν τις δύο πιο σημαντικές εικόνες προπαγάνδας που έθιγαν τις προβληματικές σχέσεις μεταξύ στρατιωτών και εργαζομένων. Και οι δύο αφίσες ανήκαν σε εκστρατεία που αφορούσε τα πολεμικά δάνεια και τις ανέθεσε η Επιτροπή Βιομηχανικής Κινητοποίησης Lombardye στον καλλιτέχνη Giovanni Greppi (1884-1960), του οποίου το μη προπαγανδιστικό έργο εκπροσωπείται επίσης σε πολλές συλλογές της εποχής εκείνης.
Στη πρώτη αφίσα, βλέπουμε έναν στρατιώτη να ποζάρει ηρωικά, απευθυνόμενος σε έναν πλήθος εργαζομένων, ενώ γύρω του υπάρχουν πολλές χήρες πολέμου τυλιγμένες με μαύρα. Το μήνυμά του είναι σαφές: «Είναι καθήκον μου να αντισταθώ στον εχθρό.
Όλοι πρέπει να εγγραφούν στο δάνειο πολέμου». Ο στρατιώτης και οι χήρες (εκείνοι που φέρουν το άμεσο κόστος του πολέμου) βρίσκονται στην πρώτη γραμμή. Οι εργάτες, οι οποίοι συχνά φέρουν πεσιμιστικές απόψεις για τον πόλεμο και αμφισβητούν τους λόγους για τους οποίους διεξάγεται, κυριαρχούν στο παρασκήνιο ενώ η απεικόνιση των εργοστασίων υψώνεται πίσω τους.
Η δεύτερη εικόνα του Greppi πρόκειται για μια πολύ πιο λεπτή αντιμετώπιση του ίδιου θέματος. Εδώ, η έντονη αντίθεση μεταξύ του μαχητή και του εργάτη αφαιρείται. Ο στρατιώτης δεν στέκεται ηρωικά με τοξωτή πλάτη, όπως στην άλλη αφίσα, αλλά πιο άνετα και ήρεμα.
Στέκεται μαζί με μια ομάδα εργατών και μοιάζει να συζητάει χαλαρά μαζί τους, γεγονός που σχηματίζει μια εικόνα που κρύβει εντελώς την έχθρα ανάμεσα στους εργάτες και στους στρατιώτες, ωστόσο, με το αριστερό του χέρι, ο στρατιώτης δείχνει μια πινακίδα που φέρει τον πειστικό τίτλο «Δάνειο για νίκη».
Το μήνυμα δίνει έμφαση στην αλληλεγγύη μεταξύ εργασίας και στρατού και τονίζει πως και οι δύο μπορούν να συμβάλλουν στην πολεμική προσπάθεια με διαφορετικούς τρόπους.
ΟΙ ΑΦΙΣΕΣ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ
«DESTROY THIS MAD BRUTE» είναι η λεζάντα αυτής της προπαγανδιστικής αφίσας του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου που αποσκοπούσε στη συμμετοχή εθελοντών στον στρατό των ΗΠΑ. Ένας γορίλας που του τρέχουν τα σάλια και φοράει στρατιωτικό κράνος με τη λέξη “μιλιταρισμός” γραμμένη πάνω του, περπατά στην ακτή της Αμερικής κρατώντας μια ημίγυμνη γυναίκα στην αγκαλιά του.
Ο γορίλας αντιπροσωπεύει τους Γερμανούς και την βαρβαρότητά τους ενώ η ημίγυμνη γυναίκα πρόκειται για μια ανθρωπόμορφη προσέγγιση της ελευθερίας των Αμερικάνων. Η αφίσα αυτή δεν είναι πρωτότυπη, πρόκειται για μια αμερικανική έκδοση μιας παλαιότερης βρετανικής αφίσας με την ίδια εικόνα.
Ενώ η Αγγλία και η Γαλλία απεικονίζονταν πάντα με πολιτισμένο τρόπο στις αμερικάνικες, προπαγανδιστικές αφίσες, η Γερμανία λάμβανε πάντα δαιμονικές και βάρβαρες μορφές- εδώ, για παράδειγμα, ένας γιγάντιος, «λυσσασμένος» γορίλλας ενσαρκώνει το σύνολο της γερμανικής κουλτούρας και κουβαλάει το αδύναμο, ημίγυμνο σώμα μιας γυναίκας.
Ως αποτέλεσμα αυτής της προπαγάνδας, πολλοί γερμανο-αμερικάνοι -που μπορεί να ζούσαν στην Αμερική και για αιώνες – αντιμετώπισαν διώξεις κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Ο διάλογος μέσω των αφισών ήταν ένα σπουδαίο επίτευγμα των καλλιτεχνών κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Όλοι ξεκίνησαν απευθυνόμενοι σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες (αθλητές, εθνικότητες κ.λπ.) και έπειτα κατάφεραν να διευρύνουν κατά πολύ το target group και να προσελκύσουν χιλιάδες εθελοντές.
Οι αφίσες του πολέμου διακρίνονται για την υπερβολική χρήση αντωνυμιών (τόσο προσωπικών όσο και κτητικών) και για τα «πιασάρικα» slogans, τα οποία όσο παράξενα και πολιτικά λανθασμένα και αν μας φαίνονται σήμερα, λειτούργησαν με μεγάλη αποτελεσματικότητα.
Γενικά, τα μηνύματα που μετέδιδαν οι καλλιτέχνες μέσω των αφισών έθεσαν σε πολλές σκέψεις τους αποδέκτες τους, ακόμη και όταν επρόκειτο για στόχους που δεν ήταν ακριβώς δικαιολογημένοι τότε. Η πρόθεσή τους ήταν να πείσουν τους πολίτες κάνοντας επίκληση στα συναισθήματά τους.
Η προπαγάνδα στις αφίσες χρησιμοποιούταν για την παρακίνηση επιδίωξης της επιτυχίας καθώς και για τον καθησυχασμό συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων (εργάτες, γυναίκες, κ.λπ.), καθώς οι πολίτες που δεν μπορούσαν να συμμετέχουν ενεργά στον πόλεμο, μπορούσαν να συνεισφέρουν σε αυτόν με άλλους τρόπους, όπως να αγοράσουν πολεμικά ομόλογα, να προσφέρουν υλικά αγαθά κ.α.
Copyright © 2023. This site and its content was designed by Natalia Kokosi. All Rights Reserved.
